Gevallen god - Kate Atkinson

Vertaald door Inge Kok
Uitgegeven bij Atlas Contact
480 blz.

“A man is a god in ruins. When men are innocent, life shall be longer, and shall pass into the immortal, as gently as we wake from dreams.“ – Ralph Waldo Emerson – Nature 

Stel, je wilt een roman schrijven over de Tweede Wereldoorlog in Engeland. Hoe begin je daaraan? Er is zo veel.  Kate Atkinson loste dat op - zegt ze zelf in een interview - door zich te concentreren op de twee spectaculairste aspecten, nl. de London Blitz en de rol van de RAF, met de beslissende bombardementen op Duitse steden. Elk van die aspecten hangt ze op aan een personage.  

Voor de Blitz op Londen is dat Ursula Todd, protagoniste in Leven na Leven*. In een van haar levens werkt Ursula voor het Ministerie van Oorlog en is ze meer dan eens getuige van de gevolgen van de dodelijke raids op Londen. 

In Gevallen god ziet Atkinson een mooie gelegenheid om ook de andere kant van de medaille in beeld te brengen.   Gevallen god is het verhaal van RAF-officier Teddy Todd,  de lievelingsbroer van Ursula Todd uit Leven na leven. De beschrijvingen van zijn operaties  boven Duitsland zijn hallucinant. Toch worstelt Teddy vooral met het leven na de oorlog. Prachtig hoe de zoektocht naar zin in het leven (zin zowel in de betekenis van doel als van goesting)  hier opgehangen worden aan een zeer mooi, gevoelig personage, dat al aanwezig was in Leven na leven, maar hier  echt uitgediept wordt. Teddy is iemand met een hart voor de natuur, voor kunst en literatuur, iemand die je maar moeilijk kan zien als de overlever van zo vele gevaarlijke opdrachten. Het hangt er ook maar vanaf wat je als 'overleven' beschouwt. Heelhuids uit de oorlog komen, betekent nog niet dat je ongeschonden bent. 
Verhaaltechnisch lijkt Gevallen god iets minder opvallend dan Leven na leven. Hier geen seriële afwikkeling van vele mogelijke levens. Atkinson springt wel vinnig heen en weer tussen verleden, heden en toekomst, maar Teddy Todd heeft maar een leven. Ja toch? Ik zal verder niets zeggen, want ik hou zelf ook niet van spoilers. Laten we het erop houden dat je Atkinson niet moet onderschatten. 
Meesterwerkje!

★★★★★ 

* Van Leven na leven heb ik al eerder een recensie gemaakt:
https://gal-altijdeenboek.blogspot.com/2019/04/leven-na-leven-kate-atkinson.html

Leven na leven - Kate Atkinson

Vertaald door Inge Kok
Uitgegeven bij Atlas Contact
529 blz.

Wat als je de kans kreeg om je leven telkens opnieuw te leven, tot het uiteindelijk goed zat? Ursula Todd overkomt het alvast. Haar eerste poging leidt niet verder dan een doodgeboorte, maar het vertelprocédé laat haar een tiental keer opnieuw geboren worden,  telkens met een variant, alsof je in een doolhof vastloopt en steeds weer terugloopt tot wanneer je een nieuwe uitweg meent te zien.  

Het lijkt ingewikkelder dan het is, want Atkinson bewaakt de kern van haar verhaal zeer goed. Uiteindelijk schetst zij het leven van een redelijk rijke familie die op een landhuis buiten Londen woont, en ze focust daarbij vooral op het leven van dochter Ursula van 1910 tot in 1967. Op die manier kan ze ook nog eens de twee wereldoorlogen meenemen in haar roman. Ik onthou de Spaanse griep, een wereldwijde epidemie die uitbrak in 1918 en alleen al in Engeland meer dan 400000 doden maakte. En natuurlijk de  Duitse bombardementen boven Londen in de eerste fase van de Tweede wereldoorlog.  Het is allemaal heel vlot verteld, zeer Engels, met een vleugje excentriciteit, en wat Britse humor.  Moeilijk om niet meegesleept te worden door deze sterke roman.

★★★★

De Cazalets - Elizabeth Jane Howard

Vertaald door Inge Kok

Uitgegeven bij Atlas Contact

De Cazalets is een verslavende familiekroniek  over een  gegoede Engelse familie, eigenaars van een houtbedrijf in Londen en een landgoed in Sussex over de periode 1937-1956.   Wie ook maar een beetje geïnteresseerd is in 'the English way of life', zal van deze romanreeks genieten. Ik hield er de catalogus van meer dan 1 bibliotheek voor in de gaten, om toch maar niet te lang te moeten wachten op het volgende deel. Vijf delen zijn het uiteindelijk geworden, hoewel 4 + 1 misschien  toepasselijker is. Het laatste deel is namelijk  twintig jaar na de eerste 4 geschreven. 

Lichte jaren  begint in 1937. We krijgen een kijk in het familieleven van drie generaties Cazalets, in die relatief onbezorgde vooroorlogse tijden. Er gebeurt tegelijkertijd niet heel veel (spectaculairs) en juist heel veel (dagelijks). Zo krijg je als lezer de tijd om je vertrouwd te maken met de vele personages. Ik hield wel van de sfeer van  een warme familie, die in de stijl van de rijke families van toen hun vakanties steevast samen doorbrachten in het grote landhuis met de toepasselijke naam Home Place. De kabbelende conversaties, het eeuwige gekissebis van de kinderen, en het gezag van de eerste generatie, die mild maar stevig de touwtjes in handen heeft, de Brig over de firma, de Baronie over het huishouden. De zonen lopen min of meer in het verwachte familiespoor, de ongetrouwde dochter offert zich op voor iedereen ten koste van haar eigen gecompliceerde liefdesleven met haar joodse vriendin. Iedereen speelt zijn rol, en er worden weinig vragen gesteld. Alleen de kleindochters  lijken bezig aan een zachte rebellie.  Er zit wat upstairs-downstairs in, maar de verhoudingen met het personeel zijn al bij al vriendelijk tot familiaal. Tories, maar niet helemaal bekrompen. Op de achtergrond komen wolken opzetten: terwijl de gevolgen van de eerste wereldoorlog nog doorwerken,  zijn er al de eerste tekenen van een nieuw conflict, voor wie ze  wil zien. 

Bij het begin van Aftellen is Hitler net Polen binnengevallen. Dat er oorlog komt staat vast, het is nog alleen bang afwachten. In die sfeer groeien de tienermeisjes Louise, Polly en Clary op. Puberonzekerheid tegen een achtergrond van algemene malaise. Ik vond dit zelf een van de beste delen van de reeks.

Verwarring zet ons midden in de oorlogsjaren.  Home Hall wordt nu de permanente verblijfplaats van de verschillende Cazalet-gezinnen. Het leven is net iets draaglijker op het platteland.  De focus ligt heel erg op de effecten van de oorlog op het dagelijkse leven. Ook de London Blitz komt pijnlijk accuraat in beeld. Iedereen kent natuurlijk de beruchte 'blood, toil, tears, and sweat' van Churchill, in deze romans zie je heel concreet welke zware tol de oorlogsinspanning gekost heeft. Boeiend.

Bevrijding. De oorlog is voorbij, maar de problemen van de Cazalets zijn dat nog lang niet.  Privé worstelen de koppels met liefde en trouw, en in Engeland blijft de rantsoenering veel langer duren dan in de rest van Europa.  

In Veranderingen  is de eerste generatie grootouders  van het toneel verdwenen, en de kleinkinderen hebben zelf kinderen. De hele maatschappij rondom de Cazalets is in beweging, hun firma komt in zwaar water en het wordt aanpassen. De nieuwe jonge gezinnen hebben geen kindermeisjes en huispersoneel meer. Wat gebleven is het familiegevoel en ook dat krijgt klappen, als ze op den duur Home Hall moeten opgeven. Misschien is dit laatste deel wat overbodig. Het leest nog even vlot, maar je krijgt het gevoel dat sommige verhaallijnen en personages niet meer zo overtuigen. 

Ik ben een anglofiel. Ik geniet van de 'Englishness' die spreekt uit elk klein detail, van de Marmite als broodbeleg,  de baked beans uit blik, tot de upper stiff lip, het contrast tussen  pub en club, de liefde voor tuinieren, en ga zo maar door.  En de formule van de familiekroniek heeft al altijd een enorme aantrekkingskracht op mij gehad. Vandaar mijn 4 sterren voor deze reeks. Dat niet elk deel even goed is, lijkt mij maar normaal, maar  de eventuele minpuntjes  vallen in het niet tegenover het leesplezier. Als je bij één reeks van binge-reading kan spreken, dan is het wel bij deze Cazalet-kronieken. 

De eerste delen zijn al geschreven in de eerste helft van de jaren negentig, en kort daarna verfilmd door de BBC.  Ondanks het succes van de reeks in Engeland, is de eerste vertaling in het Nederlands er pas gekomen in 2017. En sedert deze week is ook het vijfde deel in vertaling beschikbaar. Ik zou zeggen, profiteer van de vernieuwde aandacht voor deze reeks en haal de boeken in huis!

★★★★

Circe - Madeline Miller

Vertaald door Miebeth van Horn
Uitgegeven bij Orlando
384 blz.

Circe is de tovenares die Odysseus op zijn terugkeer naar Ithaca meer dan een  jaar in de ban weet te houden. En met dat personage gaat Madeline Miller aan de slag. Gelukkig gaat ze veel verder dan de sappige anekdotes over de twistende, wraakzuchtige Olympiërs en Titanen. 

In deze Circe weet Miller een sterke vrouw neer te zetten, die worstelt met haar goddelijkheid, die zeer menselijke emoties meemaakt, verliefd wordt,  eenzaam is en twijfelt aan zichzelf. De roman steekt in een mythologisch jasje maar is een rasechte psychologische roman over volwassen worden, over zelfontplooiing, over moederschap, liefde, over trouw en verraad, over vrouwen vs mannen, noem het maar. 

De eerste hoofdstukken zijn wat moeilijk, je moet wat wennen aan dit bevreemdende universum van nimfen, goden en toverkunsten. Daarna ben je verkocht en lees je gefascineerd door tot het verrassende einde,  dat tegelijkertijd al van in het begin ingebouwd zat.  

Ik heb echt genoten van deze mythologische roman, net als van haar vorige roman Een lied voor Achilles. 

★★★★