Een ander leven - Bart Moeyaert

Uitgegeven bij Arbeiderspers

Privé-domein nr 328.

353 blz.

In januari 1996 verrast Bart Moeyaert zijn zeventigjarige moeder met een verjaardagscadeau. Ze gaan samen drie dagen naar Parijs. Met deze citytrip als leidraad schetst Moeyaert niet alleen een intiem portret van zijn moeder, hij stelt ook vast hoe verbazend vaak Parijs in zijn leven is opgedoken, en hoe weinig hij zijn ouders over zijn leven heeft verteld. Aan de hand van brieven, foto’s, herinneringen en dagboekfragmenten vertelt hij openhartig over zijn late coming of age — de zoekende periode na zijn vroege schrijversdebuut. Hij probeert antwoorden te vinden, onder andere op de vragen die hij zijn moeder in Parijs niet heeft gesteld. (Tekst achterflap)

Ik had direct een klik met dit boek. Niet dat ik een uitgesproken Bart Moeyaertfan of -kenner ben. Ik heb eigenlijk nog niet zoveel van hem gelezen. Misschien omdat ik het milieu waarin Bart opgroeide redelijk goed herkende. Streng onderwijzersnest, traditionele verwachtingen ... In Een ander leven geeft Moeyaert een unieke inkijk in zijn eigen emotionele leven. Tegelijkertijd krijg je een warm portret mee van een moeder die vast ook haar eigen droom van een 'ander' leven had. Om het met de schrijver te zeggen: ‘Vragen stellen we te laat, zwijgen doen we op tijd'.

Eentje om te koesteren.

★★★★★

 

 

Matrix - Lauren Groff

Vertaald door Lucie Schaap

Uitgegeven bij De Bezige Bij, 2021

301 blz.

Matrix dient zich op het eerste gezicht aan als een historische roman. Het is het verhaal van Marie de France, de eerste bekende Franse dichteres. Ze zou gewoond en gewerkt hebben in de twaalfde eeuw aan het Franstalige hof van koning Hendrik II Plantagenêt en Eleonora van Aquitanië in Engeland. Haar Lais (liefdesgedichten) en Fabels waren een inspiratiebron voor veel latere dichters. 

Maar eigenlijk is er over haar leven niet zoveel geweten. Voor Lauren Groff het ideale vertrekpunt voor een roman waarin de fantasie het overneemt van de historische feiten. 

(Deze recensie kan spoilers bevatten). 

De Marie uit Matrix wordt op zeer jonge leeftijd van het hof van koningin Eleonora weggestuurd om een verkommerde abdij weer leven in te blazen. Tegen haar zin begint ze aan die schier onmogelijke opdracht. Ze groeit als priorin en later als abdis. De abdij floreert en op 47-jarige leeftijd kan Marie wel zeggen dat ze geslaagd is. Eigenlijk heeft ze al genoeg bereikt om haar tot een van de invloedrijkste vrouwen van haar tijd te noemen.

En toch moet alles dan nog beginnen. Marie krijgt visioenen. Geheel in de lijn van haar personage doen die haar niet zweven, maar zijn ze de aanzet voor heel gedurfde plannen voor  haar vrouwengemeenschap. Het meest tot de verbeelding sprekende is wel het aanleggen van een labyrint rond de abdij, zodat de gemeenschap van vrouwen veilig is, lees: onbereikbaar voor (mannelijke) vijanden. Van dan af krijgt de roman een ander karakter.  Veeleer dan een historische roman is dit een krachtige ode aan alle vrouwen ter wereld, een utopische blik op hoe de wereld er had kunnen uitzien.  De kracht van sisterhood. 

Lauren Groff brengt een heel aparte wereld in beeld. Onvergetelijk zijn de typeringen van de verschillende zusters, fysiek maar ook met hun karakters en soms botsende persoonlijkheden. Fenomenen als de overgang, dementie, seksualiteit, waanzin zoals die uiteraard ook binnen de abdijmuren voorkomen, worden beschreven in een taal om van te snoepen. Alleen al de mogelijkheden die het woord matrix van de titel oproept. Latijn voor moederschoot maar even goed de matrix zoals we het kennen uit de gelijknamige films. Want is de abdij door het labyrint ook niet een beetje een parallel universum geworden?

Als men mij vraagt wat het beste/mooiste boek is dat ik ooit gelezen heb, sta ik meestal met mijn mond vol tanden. Dit soort categorieën  zijn mij wat te absoluut. Maar van Matrix kan ik gerust zeggen dat het een van de meest verrassende romans is die ik gelezen heb. 

★★★★★

Fayne - Ann-Marie MacDonald

Vertaald door Inger Limburg

Uitgegeven bij Nijgh & van Ditmar

768 blz.

In Fayne zien we hoe Charlotte Bell heel beschermd en geïsoleerd opgevoed wordt op een afgelegen landgoed in de ‘moors’ op de grens tussen Schotland en Engeland. Als haar vader haar niets meer kan leren, huurt hij een privé leraar voor haar in, met de specifieke vraag om haar te onderwijzen alsof ze een jongen was. Voor een Victoriaanse adellijke familie bepaald ongewoon. 

Met de puberteit verliest haar leven veel van zijn zekerheden. Waarom voelt ze zich onbehaaglijk bij het portret van haar overleden moeder? En kan ze ooit zo geliefd worden als haar eveneens gestorven broertje dat als baby mee op het portret staat? En wat is die mysterieuze aandoening waardoor ze van de buitenwereld afgesloten wordt?  

Ik zou zo nog even kunnen doorgaan maar het risico op spoilers wordt te groot. 

Ik hou wel van de eind 19de-eeuwse sfeer: er zitten veranderingen aan te komen, de wetenschap eist haar plaats op. Maar tegelijkertijd blijven de omgangsvormen zo rigide, en op het platteland heerst nog heel veel bijgeloof.  Een beetje te vergelijken met The Essex Serpent (Sarah Perrins) en Remarkable Creatures (Tracy Chevalier). Wat een uitdaging moet het geweest zijn om dan op te groeien, zeker voor een meisje. Ik vind de roman ook knap geschreven. De personages versterken de thematiek en omgekeerd. De beschrijvingen zijn origineel. 

Naar het einde toe wordt de plot wat minder geloofwaardig. Maar dan heb je ondertussen al zoveel leesplezier gekregen dat je het er wel bij neemt. Altijd een feest om nog eens een epische roman in handen te hebben. Het romangenre is dan wel flexibel en leent zich tot veel, maar een goed verhaal is voor mij toch nog altijd de basis.

 

✭✭✭✭

Het huwelijksportret - Maggie O’Farrell

Vertaald door Lidwien Biekmann en Tjadine Shteeman

Uitgegeven bij Nijgh & van Ditmar

432 blz.

De feiten: Lucrezia de Medici groeit zorgeloos op in haar vaders mooie palazzo in Florence. Voor even toch want in 1560 wordt de 15-jarige jonge vrouw uitgehuwelijkt aan Alfonso II, hertog van Ferrara. Een jaar later is ze al dood. Moeraskoorts. Vergiftiging wordt ook wel gefluisterd.

Met weinig feiten voorhanden heeft O’Farrell heel veel ruimte voor een eigen interpretatie.   O’Farrell focust dan ook volledig op het gemoedsleven van de jonge vrouw.  Dat doet ze goed.  Lucrezia is hier zeer geloofwaardig beschreven.  Eerst als kind, dat opgroeit in de schaduw van haar oudere broers en zussen, en zo wat meer bewegingsruimte heeft. Ze is nieuwsgierig, niet bang , eigenzinnig en soms wat uitdagend.  Maar op haar nieuwe leven is ze totaal niet voorbereid. Wie is die geheimzinnige echtgenoot? Vanwaar die vijandigheid aan het hof van Ferrara? 

Het boek begint eigenlijk al bij het einde: Lucrezia voelt gewoon dat haar man haar zal ombrengen. Ze weet alleen niet hoe. Een spoiler? Niet echt, want de lezer vermoedt al van bij het begin dat dit niet goed afloopt. Hoewel O'Farrell toch altijd een slag om de hand houdt.

Deze roman is ook heel plastisch. Dat ligt helemaal in lijn met het personage van Lucrezia, die zelf meer dan verdienstelijk schildert.  De gedetailleerde beschrijvingen van de poseersessies voor het huwelijksportret, van schilderijen en decors in de palazzi en kastelen waarin alles zich afspeelt scheppen mee de sfeer van dit toch wel lugubere verhaal.  

Een zeer vlot leesbare roman, voor wie van historische fictie houdt. 

***1/2

Alkibiades - Ilja Leonard Pfeijffer

Uitgegeven bij Singel

900 blz. 

Alkibiades is een monumentale historische roman, over een Atheens politicus en strateeg, die een belangrijke rol speelde in de Peloponnesische oorlog,  het jarenlange conflict tussen Sparta en Athene. 

Het is niet echt makkelijke lectuur: de roman bulkt van exotische plaatsnamen en  personages. De intriges zijn niet na te vertellen, en dat kan een lezer best afschrikken. 

Maar dat lezen valt wonder boven wonder nog wel mee. En dat is natuurlijk in de eerste plaats de verdienste van een rasverteller als Pfeijffer, die op magistrale wijze de regie in handen houdt.

De roman komt in de vorm van een hypothetische zelfverdediging van Alkibiades, die zeer wijdlopig zijn manier van handelen en zijn strategische beslissingen motiveert tegenover de Atheners. Met recht vragen die zich af of Alkibiades nu hun redder of hun ondergang is geweest. Want Alkibiades is op zijn minst een controversieel personage. IJdel, zelfingenomen, brandend ambitieus. Intelligent en opportunistisch. En bloedmooi, dat ook. Niet echt een sympathiek heerschap, lijkt mij, maar hij komt verbazend goed weg met vele van zijn fratsen. Ik was dan ook blij dat de laatste ‘boekrol’ geschreven was door zijn levensgezellin Timandra. Een vrouwelijk en mijns inziens menselijker wereldbeeld. 

Maar de allergrootste troef van deze roman is toch dat je heel dikwijls bijna vergeet dat deze roman zich afspeelt in de 5de eeuw voor C. Alkibiades reflecteert voortdurend over ‘democratie’ en zijn conclusies zijn verrassend hedendaags. Fake news, schandaalpolitiek, populisme … we zijn echt niet de eersten die ermee worstelen. Net als in Hotel Europa is het duidelijk dat het verhaal niet het enige is dat moet overblijven na lectuur. 

Vijf sterren dan? Hoewel mijn bewondering voor dit huzarenstukje van Pfeijffer groot is, toch maar niet. Het blijft een dikke pil, vooral geschikt voor de die-hard lezer met een meer dan gemiddelde belangstelling voor geschiedenis en politiek, denk ik dan. Hoewel, als ik de respons zie die deze roman krijgt, dan besef ik weer dat ook Pfeijffer met veel weg komt. 

⭐️⭐️⭐️⭐️

Middernacht op Sicilië - Peter Robb

Vertaald door Joris Vermeulen

Uitgegeven bij Het Spectrum, 2000

384 blz.

Geen roman deze keer.

Middernacht op Sicilië is een cultuur-historisch werk, dat kritische onderzoeksjournalistiek combineert met beschouwingen over de kunst, keuken en geschiedenis  van Zuid-Italië in het algemeen en Sicilië in het bijzonder. En ja, dan moet je het ook over de Cosa Nostra hebben. Zodat je toch weer in de buurt van de roman uitkomt, want het boek leest als een misdaadroman. Wie zei ook alweer dat de waarheid altijd straffer is dan fictie? 

Ik heb dit boek zeer graag gelezen. De vele verwijzingen naar Leonardo Scascia (De dag van de uil) en Tomasi di Lampedusa (De tijgerkat) maken het ook voor literatuurliefhebbers een aantrekkelijk boek.

Middernacht op Sicilië gaat vooral over de na-oorlogse geschiedenis van Italië, met focus op de jaren ‘80 en ‘90. Het is niet altijd een fraai beeld: Sicilië kreunde onder de terreur van de maffia. 

Ik denk dat er sinds de grote processen eind jaren ‘90 veel veranderd is. Het brutale straatgeweld is er niet meer. In Sicilië durven burgers nu opkomen tegen de Cosa Nostra. Maar we hoeven ons ook geen al te grote illusies te maken: de grote misdaadorganisaties zijn nog steeds oppermachtig, wereldwijd, ook al hebben ze hun methodes aangepast. En de politiek is nog steeds verweven met de maffia. 

De grote verdienste van Peter Robb is dat je op het einde van het boek toch weer zin hebt om naar Sicilië te gaan. 

Het verdriet van Belgie - Hugo Claus

Uitgegeven bij De Bezige Bij.

717 blz.

Waarom is Het verdriet van België volgens velen Hugo Claus’ allerbeste boek en voor sommigen zelfs de grootste Nederlandstalige roman van de twintigste eeuw? En waarom wil het cliché dan dat het ook het meest nooit uitgelezen boek van de Vlaming is? 

Op zoek naar wat extra ruimte in mijn boekenrekken, stootte ik op een cassette met alle romans van Hugo Claus.  Had ik die wel ooit gelezen? Ja, De Metsiers herinnerde ik me en natuurlijk ook De geruchten en Het verdriet. Die laatste had me toch nooit helemaal overtuigd. Zou een tweede lectuur soelaas brengen? Ik was vertrokken.  

 

Even ter herinnering: Claus beschrijft de vuile handen van de familie Seynaeve vanuit het perspectief van een puber die, na een verstikkende lagere-schooltijd op een nonneninternaat, rommelend (en onder het uit de operette geleende motto ‘Toujours sourire, le coeur douloureux’) de oorlog doorkomt en in 1947 zijn eerste succes als schrijver beleeft. Het verdriet van België is te lezen als een meedogenloze afrekening met de Vlaamse hypocrisie en de katholieke kleinburgerlijkheid. (Uit: Literatuurgeschiedenis.org)

En het eerste deel bevestigde mijn herinneringen. Ik vond het alweer moeilijk om op te gaan in de fantasiewereld van Louis. En ik ergerde me aan de stijl. Tot ik in deel 2 weer overstag ging. De adolescent Louis spreekt een andere taal,  staat met beide voeten in de realiteit van het collaboratiemilieu waarin hij opgroeit, poseert even in het uniform van de Vlaamse HJ,  maar stelt zich gaandeweg ook kritischer op.  De bombastische, overladen stijl uit het eerste deel was natuurlijk een logisch attribuut voor het personage van de kleine Louis.  En de auteurs en Vlaamse kopstukken van die generatie spraken en schreven ook zo.  Dat zag ik nu wel, maar bij mijn eerste lectuur in 1983 blijkbaar niet. 

Is Het verdriet van België dan effectief Hugo Claus' beste roman? Ik heb hier geen antwoord op om de eenvoudige reden dat ik ze niet allemaal gelezen heb. En evenmin verklaar ik mij bevoegd voor het beantwoorden van de tweede vraag. 

Maar een ding weet ik wel: het cliché van minst gelezen boek verdient hij niet.  

Voor de jongere lezers, als ik die al zou hebben, verwijs ik graag naar een reeks artikelen over het verdriet van België voor Nederlandse lezers. 

https://hetverdrietvanbelgie.sites.uu.nl/  

✭✭✭✭

A Thousand Ships - Natalie Haynes

 

Uitgegeven bij Picador

347 blz.

Een boek naar mijn hart! Haynes vertelt het verhaal van de Trojaanse oorlog vanuit vrouwelijk standpunt. Niet de helden van Homerus maar alle vrouwen die door de oorlog zijn geraakt, zijn het middelpunt van deze roman. Hecabe, Penelope, Andromache, Cassandra, Iphigenia : stuk voor stuk mooie vrouwenportretten. 

In hoofdstukjes van wisselende lengte geeft de auteur een stem aan bekende en minder bekende vrouwen, van koninginnen tot slavinnen, van oud  tot jong. Tussen die hoofdstukken door komt Calliope aan het woord, de muze die de regie in handen heeft. Zij houdt de soms onwillige dichter op het vrouwelijke pad. Het is haar missie de vrouwen in het daglicht te  stellen en hun verhaal te brengen. Ze hebben lang genoeg gewacht. "A war does not ignore half the people whose lives it touches." Het vraagt soms wat overtuigingskracht om de epische dichter zover te krijgen.  Heeft hij soms schrik van het tragische? Beseft hij niet dat helden slechts bestaan bij de gratie van slachtpartijen, waarvan de oorzaken en gevolgen reiken tot ver buiten het slagveld?   

 

Absoluut hoogtepunt waren voor mij de pittige brieven van Penelope aan Odysseus, die er na 10 jaar oorlog in slaagt nog eens even lang te cruisen op de wereldzeeën voor hij de weg naar huis terugvindt. Om van te smullen. Evengoed was ik geraakt door de tragische levensbestemming van Cassandra, die alles  ziet maar niet gehoord wordt. En je kan niet onverschillig blijven bij het hartverscheurende lot van Andromache, die als oorlogsbuit wordt toegewezen aan de man die haar kind van de rotsen wierp. Of van Iphigenia die beseft dat ze niet  ten huwelijk wordt geleid maar naar een brutale offerdood.  De hoofdstukken rond de kleuterachtige strapatsen van de vele godinnen die een stuk in de pap te brokken hebben, zorgen voor een luchtigere noot. 

Wat heb ik hiervan genoten. 

Ik hou van historische romans met een feministische twist, net zoals ik ook fan ben van de romans van Madeline Miller, die voor Haynes  al aan de slag ging met dit thema. Ik verwijs hier naar  Een lied voor Achilles en Circe. (Van beide boeken vind je besprekingen elders in deze blog.)

Ik heb meteen na de lectuur van deze roman er mijn oude jeugdboek Ilias en Odyssee bijgehaald.  Ik kijk er vandaag weliswaar met minder onbevangen blik naar dan toen ik een leergierige tiener was. Maar ik ben wat blij dat ik dit boek, prachtig geïllustreerd trouwens, nooit weggedaan heb. 

 

★★★★★

 

PS. Ik heb dit boek in het Engels gelezen. Bij mijn weten is het nog niet in het Nederlands vertaald.

Violeta - Isabel Allende

Vertaald door Rikkie Degenaar
Uitgegeven bij Wereldbibliotheek Amsterdam
382 blz.

"Ik kwam ter wereld op een stormachtige vrijdag in 1920, het jaar van de epidemie."  

Violeta begint in 2020 haar leven te vertellen aan haar kleinzoon Camilo. Een eeuw van de Spaanse Griep in 1920 tot de corona-epidemie in 2020. Je ziet de mogelijkheden van het concept meteen. Centraal een kleurrijke, sterke vrouwenfiguur met voluit de kans om universele thema's als passie, liefde, ontrouw, verlies uit te werken. En dan heb je nog eens de achtergrond van een eeuw, netjes tussen twee pandemieën in, gesitueerd op het Latijns-Amerikaanse continent, altijd al goed voor drama. Dit is Isabel Allende op haar best.  

Want vertellen kan Allende als geen ander. Je leest door van de ene bewogen periode naar de andere, en ondertussen krijg je wat geschiedenis mee. Ik hou wel van dit soort romans. Niet echt diepzinnig, maar wel heel vlot geschreven. Voor mij is het meegenomen dat ze niet meer zo voluit de magisch-realistische kaart trekt. Het magische is niet helemaal weg, maar het past volledig in de context van de personages. 

Een aanrader dus.

★★★★

 

Hamnet - Maggie O'Farrell

Uitgegeven bij Van Nijgh & Van Ditmar
Uit het Engels vertaald door Lidwien Biekmann

395 blz.

Zegt de naam Anne Hathaway je iets? Dan is de kans groot dat je iets hebt met Engelse literatuur, dat je Shakespeare gelezen hebt en misschien wel in Stratford-upon-Avon voor een van de historische huizen uit het leven van de bard gestaan hebt. Misschien mijmerde je dan wel over hoe het leven in die tijd was. Dan is  Maggie O'Farrell's roman iets voor jou.

Van William Shakespeare weten we dat hij getrouwd was met Anne Hathaway aka Agnes. Ze hadden 3 kinderen, Susanna en de tweeling Judith en Hamnet. Over Hamnet zelf is weinig geweten, behalve dat hij al in 1596 op elfjarige leeftijd gestorven is. De oorzaak is onbekend, al lijkt het waarschijnlijk dat hij bezweek aan de pest. 

Heeft Shakespeare zijn beroemde toneelstuk Hamlet vernoemd naar de overleden zoon? Misschien.  Maar misschien ook niet. Hier ligt dus heerlijk braakliggend terrein voor een schrijver van historische fictie. Shakespeare wordt zelfs niet eens bij naam vernoemd, waarschijnlijk doelbewust. 

Want dit boek gaat niet over Shakespeare, zelfs niet over Hamnet.  Het is het verhaal van Agnes, een buitenbeentje, een sterke vrouw, die haar gezin moet dragen terwijl haar man in Londen toneel maakt, een rouwende moeder die de grond onder haar voelt wegzakken na de dood van haar kind.  Haar emoties worden in al hun intensiteit prachtig neergezet door O'Farrell.  

Maar waar ik het meest heb van genoten is de manier waarop O'Farrell het leven in en Elizabethaans dorp schetst, levendig, kleurrijk, met veel details. Je ruikt, ziet, hoort alles alsof je erbij was in de keuken van het gezin, in de kruidentuin, in de drukke straatjes van het dorp. 

Van Maggie O'Farrell wil ik nog wel meer lezen.

★★★★

Een verloren vriendin - Raffaella Romagnolo

Uitgegeven bij Signatuur

Uit het Italiaans vertaald door Hilda Schraa en Manon Smits

447 blz. 

Begin twintigste eeuw : Giulia en Anita groeien samen op in een klein dorpje in Piemonte. Hun leven is hard:  ze worden van kindsaf aan het werk gezet in de zijdespinnerijen.  Er is veel armoede, maar er is ook liefde en vriendschap. Tot op een dag Giulia met de noorderzon verdwijnt. Van dan af volgen we hun parallelle levens: Giulia is naar Amerika getrokken en zoekt haar geluk in New York. Anita blijft achter in Italië. 

Hoewel ook Giulia's pad niet altijd over rozen loopt, heeft Anita toch het slechtere lot getrokken. De Eerste Wereldoorlog is ronduit een catastrofe voor Italië, en dan moeten het fascisme en de Tweede Wereldoorlog nog komen. Piemonte wordt dubbel hard getroffen als, na de bocht die Italië maakt in 1943,  de Duitsers genadeloos op jacht gaan naar partizanen. 

Na de oorlog keert Giulia nog een keer terug naar haar geboortedorp. Een laatste confrontatie?

De structuur van de parallelle levensverhalen is misschien niet bijster origineel maar hij werkt wel. Die confrontatie tussen twee levens die zo verschillen, is boeiend. Af en toe denken de vrouwen wel eens aan hun jeugd en wat er met de andere zou gebeurd zijn. Maar dat is het lot en het leven laat hen niet veel tijd om veel te piekeren. Destino is ook de oorspronkelijke titel van deze caleidoscopische roman en ik vind hem meer to the point dan de Nederlandse vertaling. Want de roman focust toch niet zo duidelijk op  de verloren vriendschap; eerder lees ik het verhaal als een ode aan twee sterke vrouwen.  

Een verloren vriendin, genomineerd  voor de Premio Strega 2019, was Romagnolo's  eerste roman die in het Nederlands vertaald werd. De auteur had dus duidelijk literaire ambities, die ze misschien niet altijd helemaal waarmaakte. Ik lees vergelijkingen met de Bouquet-reeks bij sommige recensenten. Dat vind ik wat overtrokken, maar ik vond zelf ook het Italiaanse verhaal rond Anita sterker dan dat van Giulia.  

★★★★